ΓΝΩΜΙΚΑ ΤΩΝ 7 ΣΟΦΩΝ

Γνωμικά (ρητά) των Επτά Σοφών της Αρχαίας Ελλάδος

Καραμάτσκος Δημήτρης
Μάστερ Θρησκειολογίας

Δημοσιεύουμε τα γνωμικά (ρητά) των Επτά Σοφών της Αρχαίας Ελλάδος, μέσα στα οποία κρύβεται πραγματικά πολλή σοφία και φιλοσοφία της ζωής. Το πρώτο γνωμικό "μέτρον άριστον" του Κλεόβουλου του Λίνδιου (Ρόδος) είναι από τα γνωστότερα, αλλά ελάχιστοι το γνωρίζουν όπως το κατέγραψε ο Κλεόβουλος. Οι περισσότεροι λένε "παν μέτρον άριστον". Όμως παν μέτρον δεν είναι άριστον αλλά το μέτρον, το να έχει κανείς μέτρο στα πάντα, είναι άριστον... Παρομοίως η φράση "γνώθι σαυτόν" αποδίδεται πολλές φορές στον Σωκράτη ή τον Πλάτωνα, ενώ είναι γνωμικό του Χίλωνα του Λακεδαιμόνιου!

ΡΗΤΑ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΣΟΦΩΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Κλεόβουλος Εὐαγόρου Λίνδιος ἔφη.

1. μέτρον ἄριστον.

    [το μέτρο είναι άριστο (όχι πάν μέτρον αλλά το να έχεις μέτρο σε όλα)]

2. πατέρα δεῖ αἰδεῖσθαι.

    (πρέπει να σέβεσαι τον πατέρα σου αιδούμαι=ντρέπομαι, σέβομαι)

3. εὖ τὸ σῶμα ἔχειν καὶ τὴν ψυχήν.

    (να έχεις σε καλή κατάσταση το σώμα και την ψυχή)

4. φιλήκοον εἶναι καὶ μὴ πολύλαλον.

    (να αγαπάς να ακούς και όχι το να λες πολλά)

5. πολυμαθῆ ἢ ἀμαθῆ.

    (καλύτερα να είσαι πολυμαθής παρά αμαθής)

6. γλῶσσαν εὔφημον κεκτῆσθαι.

    (να αποκτήσεις γλώσσα που έχει καλή φήμηη, να σε παινεύουν για τη γλώσσα σου)

7. ἀρετῆς οἰκεῖον, κακίας ἀλλότριον.

    (να είσαι οικείος με την αρετή και ξένος προς την κακία)

8. ἀδικίαν μισεῖν, εὐσέβειαν φυλάσσειν.

    (να μισείς την αδικία και να φυλάς (εφαρμόζεις) την ευσέβεια)

9. πολίταις τὰ βέλτιστα συμβουλεύειν.

    (στους πολίτες να συμβουλεύεις τα καλύτερα)

10. ἡδονῆς κρατεῖν.

      (να είσαι συγκρατημένος, εγκρατής, στην ηδονή)

11. βίᾳ μηδὲν πράττειν.

      (τίποτε να μην κάνεις εξαιτίας βίας)

12. τέκνα παιδεύειν.

      (να διαπαιδαγωγείς τα παιδιά σου)

13. τύχῃ εὔχεσθαι.

      (να εύχεσαι για καλή τύχη)

14. ἔχθρας διαλύειν.

      (να διαλύεις τις έχθρες)

15. τὸν τοῦ δήμου ἐχθρὸν πολέμιον νομίζειν.

      (να θεωρείς εχθρό σου τον εχθρό του δήμου)

16. γυναικὶ μή μάχεσθαι μηδὲ ἄγαν φρονεῖν ἀλλοτρίων παρόντων· τὸ μὲν γὰρ ἄνοιαν, τὸ δὲ μανίαν δύναται παρέχειν.

      (μην αντιπαλεύεις προς γυναίκα ούτε να πιστεύεις πάρα πολλά όταν είναι παρόντες και άλλοι. Γιατί το μέν πρώτο μπορεί να σου θεωρηθεί ανοησία το δε δεύτερο να οδηγήσει σε μανία)

17. οἰκέτας παρ’ οἶνον μὴ κολάζειν· εἰ δὲ μή, δόξεις παροινεῖν.

      (μην τιμωρείς τους υπηρέτες σου όταν πίνεις κρασί, αλλιώς θα θεωρηθείς ότι είσαι βίαιος)

18. γαμεῖν ἐκ τῶν ὁμοίων· ἐὰν γὰρ ἐκ τῶν κρειττόνων, δεσπότας, οὐ συγγενεῖς κτήσῃ.

      (να κάνεις γάμο με κάποιον από τους ομοίους σου. Γιατί αν κάνεις γάμο με καλύτερους, θα αποκτήσεις αφεντικά όχι συγγενείς)

19. μὴ ἐπιγελᾶν τῷ σκόπτωντι· ἀπεχθὴς γὰρ ἔσῃ τοῖς σκωπτομένοις.

      (να μην επιδοκιμάζεις αυτόν που περιγελά άλλους. Γιατί τότε θα σε απεχθάνονται αυτοί που γίνονται αντικείμενο περίγελου)

20. εὐποροῦντα μὴ ὑπερήφανον εἶναι, ἀποροῦντα μὴ ταπεινοῦσθαι.

      (όταν είσαι εύπορος να μην υπερηφανεύεσαι, και όταν είσαι άπορος να μην αισθάνεσαι ταπεινωμένος)

Σόλων Ἐξηκεστίδου Ἀθηναῖος ἔφη.

1. μηδὲν ἄγαν. (τίποτε να μην κάνεις με πολλή υπερβολή)

2. κριτὴς μὴ κάθησο· εἰ δὲ μή, τῷ ληφθέντι ἐχθρὸς ἔσῃ.

    (όταν είσαι κριτής να μην κάθεσαι. Διαφορετικά θα είσαι εχθρός αυτού που συνελήφθη)

3. ἡδονὴν φεῦγε, ἥτις λύπην τίκτει.

    (να αποφεύγεις την ηδονή που γεννά λύπη)

4. φύλασσε τρόπου καλοκαγαθίαν ὅρκου πιστοτέραν.

    (να κρατάς την καλοκαγαθία του τρόπου που είναι πιο αξιόπιστη από τον όρκο)

5. σφραγίζου τοὺς μὲν λόγους σιγῇ, τὴν δὲ σιγὴν καιρῷ.

   (να σφραγίζεις τους μεν λόγους με τη σιωπή, την δε σιωπή με τον καιρό)

6. μὴ ψεύδου, ἀλλ’ ἀλήθευε.

    (να μη λες ψέματα αλλά αλήθεια)

7. τα σπουδαῖα μελέτα.

   (να μελετάς αυτά που έχουν αξία)

8. τῶν γονέων μὴ λέγε δικαιότερα.

    (μη λες ότι υπάρχουν  πιο δίκαια πράγματα από τους γονείς)

9. φίλους μὴ ταχὺ κτῶ, οὓς δὲ κτήσῃ, μὴ ταχὺ ἀποδοκίμαζε.

    (μην αποκτάς γρήγορα φίλους, και αυτούς που θα αποκτήσεις μην τους αποδοκιμάζεις γρήγορα).

10. ἄρχεσθαι μαθὼν ἄρχειν ἐπιστήσῃ.

     (όταν μάθεις να άρχεσαι, έχεις από πάνω σου αρχηγούς, θα μάθεις και συ να άρχεις, να είσαι εσύ αρχηγός)

11. εὔθυναν ἑτέρους ἀξιῶν διδόναι καὶ αὐτὸς ὕπεχε.

      (όταν έχεις την αξίωση να δίνεις ευθύνη σε άλλους και ο ίδιος να αναλαμβάνεις τη δική σου)

12. συμβούλευε μὴ τὰ ἥδιστα, ἀλλὰ τὰ βέλτιστα τοῖς πολίταις.

    (να συμβουλεύεις τους πολίτες όχι τα πιο ευχάριστα, αλλά τα καλύτερα)

13. μὴ θρασύνου.

     (να μην είσαι θρασύς)

14. μὴ κακοῖς ὁμίλει.

     (να μη συναναστρέφεσαι με κακούς)

15. χρῶ τοῖς θεοῖς.

     (να έχεις τους θεούς στη ζωή σου, να τους χρησιμοποιείς)

16. φίλους εὐσέβει.

     (να έχεις σεβασμό προς τους φίλους)

17. ὃ ἂν <μὴ> ἴδῃς, μὴ λέγε.

     (μη λες αυτό που δεν έχεις δει)

18. εἰδὼς σίγα.

    (και όταν ξέρεις να σιωπάς)

19. τοῖς σεαυτοῦ πρᾶος ἴσθι.

    (να είσαι πράος προς τους δικούς σου)

20. τὰ ἀφανῆ τοῖς φανεροῖς τεκμαίρου.

     (να βγάζεις συμπέρασμα από τα φανερά για τα μη φανερά)

Χίλων Δαμαγήτου Λακεδαιμόνιος ἔφη.

1. γνῶθι σαυτόν.

    (να γνωρίσεις τον εαυτό σου)

2. πίνων μὴ πολλὰ λάλει· ἁμαρτήσει γάρ.

    (όταν πίνεις μη λες πολλά γιατί θα κάνεις λάθη)

3. μὴ ἀπείλει τοῖς ἐλευθέροις· οὐ γὰρ δίκαιον.

    (να μην απειλείς τους ελευθέρους, γιατί δεν είναι δίκαιο)

4. μὴ κακολόγει τοὺς πλησίον· εἰ δὲ μή, ἀκούσῃ, ἐφ’ οἷς λυπηθήσῃ.

   (μην κακολογείς τους πλησίον, ειδάλλως θα ακούσεις πράγματα 
   για τα οποία θα λυπηθείς)

5. ἐπὶ τὰ δεῖπνα τῶν φίλων βραδέως πορεύου, ἐπὶ δὲ τὰς ἀτυχίας ταχέως.

   (στα δείπνα των φίλων πήγαινε αργά αλλά στις ατυχίες τους γρήγορα)

6. γάμους εὐτελεῖς ποιοῦ.

   (να κάνεις γάμους χωρίς πολυτέλειες).

7. τὸν τετελευτηκότα μακάριζε.

    (να μακαρίζεις αυτόν που πέθανε)

8. πρεσβύτερον σέβου.

    (να σέβεσαι τον γεροντότερο)

9. τὸν τὰ ἀλλότρια περιεργαζόμενον μίσει.

   (να μισείς αυτόν που περιεργάζεται τις ξένες υποθέσεις)

10. ζημίαν αἱροῦ μᾶλλον ἢ κέρδος αἰσχρόν· τὸ μὲν γὰρ ἅπαξ λυπήσει, τὸ δὲ ἀεί.

     (να προτιμάς τη ζημιά περισσότερο από το αισχρό κέρδος, γιατί το πρώτο θα σε λυπήσει μια φορά, ενώ το άλλο για πάντα θα σε λυπεί)

11. τῷ δυστυχοῦντι μὴ ἐπιγέλα.

     (μην επιδοκιμάζεις όταν κάποιος βρίσκεται σε δυστυχία)

12. τραχὺς ὢν ἥσυχον σεαυτὸν πάρεχε, ὅπως σε αἰσχύνωνται μᾶλλον ἢ φοβῶνται.

     (όταν είσαι τραχύς να παρουσιάζεις τον εαυτό σου ήσυχο, ώστε να σε ντρέπονται μάλλον παρά να σε φοβούνται)

13. τῆς ἰδίας οἰκίας προστάτει.

     (να προστάτης στο δικό σου σπίτι)

14. ἡ γλῶσσά σου μὴ προτρεχέτω τοῦ νοῦ.

     (η  γλώσσα σου να μην τρέχει πριν από το μυαλό)

15. θυμοῦ κράτει.

    (να συγκρατείς τον θυμό σου)

16. μὴ ἐπιθύμει ἀδύνατα.

     (να μην επιθυμείς τα αδύνατα)

17. ἐν ὁδῷ μὴ σπεῦδε προάγειν.

    (στο δρόμο να μη βιάζεσαι να μπεις μπροστά από τους άλλους)

18. μηδὲ τὴν χεῖρα κινεῖν· μανικὸν γάρ.

    (ούτε να κουνάς το χέρι σου, γιατί είναι δείγμα μανίας)

19. νόμοις πείθου.

   (να υπακούεις στους νόμους)

20. ἀδικούμενος διαλλάσσου, ὑβριζόμενος τιμωροῦ.

    (όταν αδικείσαι να θέλεις να συμφιλιωθείς, όταν υβρίζεσαι να τιμωρείσαι)

Θαλῆς Ἐξαμύου Μιλήσιος ἔφη.

1. ἐγγύα, πάρα δ’ ἄτα.

    (η εγγύηση φέρνει την καταστροφή)

2. φίλων παρόντων καὶ ἀπόντων μέμνησο.

   (να θυμάσαι τους φίλους τους παρόντες και τους απόντες)

3. μὴ τὴν ὄψιν καλλωπίζου, ἀλλ’ ἐν τοῖς ἐπιτηδεύμασιν ἴσθι καλός.

   (μην καλλωπίζεις το πρόσωπο αλλά να είσαι καλός στις εργασίες σου)

4. μὴ πλούτει κακῶς.

   (να μην αποκτάς πλούτη με κακό τρόπο)

5. μή σε διαβαλλέτω λόγος πρὸς τοὺς πίστεως κεκοινωνηκότας.

    (να μη σε κάνει ο συκοφαντικός λόγος να χάσεις την εμπιστοσύνη με όσους συναλλάσσεσαι)

6. κολακεύειν γονεῖς μή ὄκνει.

   (μην κουράζεσαι να λες καλά λόγια προς τους γονείς σου)

7. μὴ πατρὸς δέχου τὸ φαῦλον.

   (να μη δέχεσαι την φαυλότητα του πατέρα σου)

8. οἵους ἂν ἐράνους ἐνέγκῃς τοῖς γονεῦσι, τοιούτους αὐτὸς ἐν τῷ γήρᾳ παρὰ τῶν τέκνων προσδέχου.

    (όση θα είναι η συνεισφορά σου προς τους γονείς σου τόση θα δεχθείς στα γηρατειά σου από τα παιδιά σου)

9. χαλεπὸν τὸ ἑαυτὸν γνῶναι.

    (είναι δύσκολο να γνωρίσεις τον εαυτό σου)

10. ἥδιστον οὗ ἐπιθυμεῖς τυχεῖν.

      (είναι πολύ ευχάριστο, γλυκό, αυτό που επιθυμείς να σου τύχει)

11. ἀνιαρὸν ἀργία.

    (η αργία είναι ανιαρό πράγμα)

12. βλαβερὸν ἀκρασία.

     (το να είναι κάποιος ακρατής είναι βλαβερό)

13. βαρὺ ἀπαιδευσία.

    (βαρύ πράγμα είναι η αμορφωσιά)

14. δίδασκε καὶ μάνθανε τὸ ἄμεινον.

    (να διδάσκεις και να μαθαίνεις το καλύτερο)

15. ἀργὸς μὴ ἴσθι, μηδ’ ἂν πλουτῇς.

     (ποτέ να μην είσαι αργόσχολος, ούτε και όταν αποκτήσεις πλούτη)

16. κακὰ ἐν οἴκῳ κρύπτε.

     (να κρύβεις τα κακά που συμβαίνουν στο σπίτι σου)

17. φθονοῦ μᾶλλον ἢ οἰκτίρου.

     (να προτιμάς να σε φθονούν παρά να σε λυπούνται)

18. μέτρῳ χρῶ.

     (να χρησιμοποιείς το μέτρο (σε όλα))

19. ἄρχων κόσμει σεαυτόν.

     (όταν είσαι αρχηγός να στολίζεις τον εαυτό σου)

Πιττακὸς Ὕρρα Λέσβιος ἔφη.

1. καιρὸν γνῶθι.

   (να γνωρίζεις πότε είναι ο καιρός (να σταθμίζεις τις περιστάσεις))

2. ὃ μέλλεις ποιεῖν, μὴ λέγε· ἀποτυχὼν γὰρ καταγελασθήσῃ.

   (αυτό που πρόκειται να κάνεις μην το λες, γιατί αν 
   αποτύχεις θα σε κοροϊδεύουν)

3. τοῖς ἐπιτηδείοις χρῶ.

   (να χρησιμοποιείς τα απαραίτητα μέσα κάθε φορά)

4. ὅσα νεμεσᾷς τῷ πλησίον, αὐτὸς μὴ ποίει.

   (όσα μισείς στον διπλανό σου ο ίδιος να μην τα κάνεις)

5. ἀπραγοῦντα μὴ ὀνείδιζε· ἐπὶ γὰρ τούτοις νέμεσις θεῶν κάθηται.

    (αυτόν που είναι άπραγος μην τον κατηγορείς, γιατί επάνω 
    σ’ αυτούς κάθεται η τιμωρία των θεών)

6. παρακαταθήκας ἀπόδος.

   (να επιστρέφεις ό,τι σου έχουν εμπιστευθεί)

7. ἀνέχου ὑπὸ τῶν πλησίον μικρὰ ἐλαττούμενος.

   (να ανέχεσαι όταν οι πλησίον σε υποτιμούν λίγο)

8. τὸν φίλον κακῶς μὴ λέγε μηδ’ εὖ τὸν ἐχθρόν· ἀσυλλόγιστον γὰρ τὸ τοιοῦτον.

    (μη λες άσχημα για τον φίλο σου ούτε καλά για τον εχθρό σου. Γιατί αυτό είναι απερίσκεπτο)

9. δεινὸν συνιδεῖν τὸ μέλλον, ἀσφαλὲς τὸ γενόμενον.

   (είναι δύσκολο να γνωρίζεις το μέλλον, είναι όμως ασφαλές αυτό που έγινε ήδη)

10. πιστὸν γῆ, ἄπιστον θάλασσα.

     (μπορείς να εμπιστεύεσαι την στεριά, τη θάλασσα δεν μπορείς να την εμπιστεύεσαι)

11. ἄπληστον κέρδος.

    (το κέρδος είναι αχόρταγο)

12. κτῆσαι ἴδια.

     (να αποκτήσεις δικά σου πράγματα)

13. θεράπευε εὐσέβειαν, παιδείαν, σωφροσύνην, φρόνησιν, ἀλήθειαν, πίστιν, ἐμπειρίαν, ἐπιδεξιότητα, ἑταιρείαν, ἐπιμέλειαν, οἰκονομίαν, τέχνην.

     (να υπηρετείς την ευσέβεια, τη μόρφωση, την σωφροσύνη, τη φρόνηση, την αλήθεια, την πίστη, την εμπειρία, την επιδεξιότητα, τη φιλία, την επιμέλεια, την οικονομία, την τέχνη)

Βίας Τευταμίδου Πριηνεὺς ἔφη.

1. οἱ πλεῖστοι ἄνθρωποι κακοί.

    (οι περισσότεροι άνθρωποι είναι κακοί)

2. εἰς κάτοπτρον, ἔφη, ἐμβλέψαντα δεῖ, εἰ μὲν καλὸς φαίνῃ, καλὰ ποιεῖν· εἰ δὲ αἰσχρός, τὸ τῆς φύσεως ἐλλιπὲς διορθοῦσθαι τῇ καλοκαγαθίᾳ.

    (είπε, πρέπει κάποιος αφού κοιτάξει μέσα στον καθρέπτη, αν μεν φαίνεται καλός να πράττει καλά, αν φαίνεται άσχημος να διορθώνει αυτό που από τη φύση του του λείπει με την καλοκαγαθία)

3. βραδέως ἐγχείρει· οὗ δ’ ἂν ἄρξῃ, διαβεβαιοῦ.

   (να επιχειρείς να κάνεις κάτι αργά. Αυτό όμως που θα ξεκινήσεις να το κάνεις με βεβαιότητα, με σιγουριά)

4. μίσει τὸ ταχὺ λαλεῖν, μὴ ἁμάρτῃς· μετάνοια γὰρ ἀκολουθεῖ.

   (να μισείς το να μιλάς γρήγορα, για να μην αστοχήσεις, 
    γιατί ακολουθεί η μετάνοια)

5. μήτ’ εὐήθης ἴσθι μήτε κακοήθης.

   (να μην είσαι ούτε ανόητος ούτε κακοήθης)

6. ἀφροσύνην μὴ προσδέχου.

   (να μην δέχεσαι την ανοησία)

7. φρόνησιν ἀγάπα.

   (να αγαπάς την σωφροσύνη)

8. περὶ θεῶν λέγε, ὡς εἰσίν.

   (για τους θεούς να λες ότι υπάρχουν)

9. νόει τὸ πραττόμενον.

   (να καταλαβαίνεις αυτό που κάνεις)

10. ἄκουε πολλά.

     (να ακούς πολλά)

11. λάλει καίρια.

     (να λες αυτά που είναι κατάλληλα στην ώρα τους)

12. πένης ὢν πλουσίοις μὴ ἐπιτίμα, ἢν μὴ μέγα ὠφελῇς

    (όταν είσαι φτωχός να μην κατακρίνεις τους πλουσίους, αλλιώς θα τους ωφελήσεις πολύ)

13. ἀνάξιον ἄνδρα μὴ ἐπαίνει διὰ πλοῦτον.

     (να μην επαινείς ανάξιον άνδρα, επειδή είναι πλούσιος)

14. πείσας λαβέ, μὴ βιασάμενος.

     (πάρε αφού πρώτα πείσεις, όχι χρησιμοποιώντας βία)

15. ὅ,τι ἂν ἀγαθὸν πράσσῃς, θεούς, μὴ σεαυτὸν αἰτιῶ.

     (ό,τι καλό και αν κάνεις να το αποδίδεις στους θεούς όχι στον εαυτό σου)

16. κτῆσαι ἐν μὲν νεότητι εὐπραξίαν, ἐν δὲ γήρᾳ σοφίαν.

     (να αποκτήσεις στη μεν νεότητά σου τα καλά έργα και στα γηρατειά σου τη σοφία)

17. ἕξεις ἔργῳ μνήμην, καιρῷ εὐλάβειαν, τρόπῳ γενναιότητα, πόνῳ ἐγκράτειαν, φόβῳ εὐσέβειαν, πλούτῳ φιλίαν, λόγῳ πειθώ, σιγῇ κόσμον, γνώμῃ δικαιοσύνην, τόλμῃ ἀνδρείαν, πράξει δυναστείαν, δόξῃ ἡγεμονίαν.

     (θα έχεις με το έργον μνήμη, με τον καιρό ευλάβεια, με τον τρόπο γενναιότητα, με τον κόπο εγκράτεια, με τον φόβο ευσέβεια, με τον πλούτο φιλία, με τον λόγο πειθώ, με τη σιωπή στολίδι, με τη γνώμη δικαιοσύνη, με την τόλμη ανδρεία, με την πράξη κυριαρχία, με την δόξα αρχηγία)

Περίανδρος Κυψέλου Κορίνθιος ἔφη.

1. μελέτα τὸ πᾶν.

   (να μελετάς τα πάντα)

2. καλὸν ἡσυχία.

     (είναι καλό πράγμα η ησυχία)

3. ἐπισφαλὲς προπέτεια.

    (είναι επικίνδυνη η μη συγκράτηση της γλώσσας)

4. κέρδος αἰσχρόν.

   (το κέρδος είναι αισχρόν)

5. φύσεως κατηγορία.

   (η κατηγορία είναι στοιχείο της φύσης)

6. δημοκρατία κρεῖττον τυραννίδος.

    (η δημοκρατία είναι καλύτερη από την τυραννία)

7. αἱ μὲν ἡδοναὶ θνηταί, αἱ δ’ ἀρεταὶ ἀθάνατοι.

    (οι μεν ηδονές είναι θνητές, οι δε αρετές αθάνατες)

8. εὐτυχῶν μὲν μέτριος ἴσθι, ἀτυχῶν δὲ φρόνιμος.

   (όταν ευτυχείς να είσαι μετριόφρων, όταν ατυχείς να είσαι φρόνιμος)

9. φειδόμενον κρεῖττον ἀποθανεῖν ἢ ζῶντα ἐνδεῖσθαι.

   (αυτός που είναι τσιγγούνης είναι καλύτερα να πεθάνει παρά
    όταν ζει να ζει με στέρηση)

10. σεαυτὸν ἄξιον παρασκεύαζε τῶν γονέων.

     (να προετοιμάζεις τον εαυτό σου να είναι άξιος των γονέων)

11. ζῶν μὲν ἐπαινοῦ, ἀποθανὼν δὲ μακαρίζου.

     (όταν ζεις να επαινείσαι και όταν πεθάνεις να μακαρίζεσαι)

12. φίλοις εὐτυχοῦσι καὶ ἀτυχοῦσιν ὁ αὐτὸς ἴσθι.

     (σε φίλους που ευτυχούν ή δυστυχούν να είσαι ο ίδιος)

13. ὃ ἂν ἑκὼν ὁμολογήσῃς, <διατήρει>· πονηρὸν <γὰρ τὸ> παραβῆναι.

     (αυτό που θα ομολογήσεις με τη θέλησή σου να το κρατάς. Γιατί είναι κακό το να το παραβείς)

14. λόγων ἀπορρήτων ἐκφορὰν μὴ ποιοῦ.

     (να μην εκφέρεις  από το στόμα σου λόγια που δεν πρέπει να κοινοποιούνται)

15. λοιδοροῦ ὡς ταχὺ φίλος ἐσόμενος.

     (να λοιδορείσαι σαν να πρόκειται να γίνεις γρήγορα φίλος)

16. τοῖς μὲν νόμοις παλαιοῖς χρῶ, τοῖς δὲ ὄψοις προσφάτοις.

     (να χρησιμοποιείς ως προς μεν τους νόμους τους παλαιούς, ως προς τις τροφές όμως τις φρέσκες)

17. μὴ μόνον τοὺς ἁμαρτάνοντας κόλαζε, ἀλλὰ καὶ τοὺς μέλλοντας κώλυε.

    (μην τιμωρείς μόνον όσους σφάλλουν αλλά να εμποδίζεις και όσους πρόκειται (να σφάλουν)

18. δυστυχῶν κρύπτε, ἵνα μὴ τοὺς ἐχθροὺς εὐφράνῃς.

    (όταν βρίσκεσαι σε δυστυχία να το κρύβεις, για να μην ευχαριστήσεις τους εχθρούς).