Η Ευρυτανία και τα Άγραφα στα βυζαντινά χρόνια

Η Ευρυτανία και τα Άγραφα στα βυζαντινά χρόνια

Η εποχή του Βυζαντίου δεν άφησε έντονα τα σημάδια της στον ευρυτανικό χώρο, καθώς οι πλουτοπαραγωγικές πηγές της αυτοκρατορίας ήταν εντοπισμένες αλλού. Γεγονός πάντως είναι ότι η συνταρακτική περίοδος της εικονομαχίας, επέδρασε και στα αγραφιώτικα κορφοβούνια. Κατά τη διάρκειά της, οι ντόπιοι αρνήθηκαν να ακολουθήσουν την πολιτική των εικονομάχων αυτοκρατόρων και διατήρησαν ανηρτημένες στους ναούς τις εικόνες τους. Απόδειξη της ασφάλειας που παρείχαν οι ντόπιοι στις εικόνες είναι και η μεταφορά της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας της Προυσιώτισας από την Προύσα της Μικράς Ασίας στο μέρος που βρίσκεται μέχρι και σήμερα.

Την εποχή αυτή επίσης, οι κάτοικοι των Αγράφων απόκτησαν το προνόμιο της αυτονομίας και της αυτοδιοίκησης, με αποτέλεσμα να απαλλαγούν από τους φόρους. Καθώς πλέον η περιοχή τους δεν καταγράφονταν στους φορολογικούς καταλόγους της αυτοκρατορίας κέρδισε και την προσωνυμία της: "Άγραφα"

Περί το 900 μΧ εμφανίζονται κυρίως στους ορεινούς βοσκότοπους οι Κουτσόβλαχοι, οι οποίοι επιμειγνύονται με τον αρχικό πληθυσμό αφήνοντας όμως σαφέστατο δείγμα της παρουσίας τους στα διάφορα τοπωνύμια.και ιδρύοντας μάλιστα και τη σημερινή πρωτεύουσα του νομού, το Καρπενήσι το οποίο στη γλώσσα τους σημαίνει "σφενδαμότοπος".

Γύρω στα 1200 ενσκήπτει μια θανατηφόρα επιδημία πανούκλας που αποδεκατίζει τον πληθυσμό και αναγκάζει σε μαζικές μετοικεσίες. Απομεινάρια των οικισμών που εγκαταλείφθηκαν σώζονται μέχρι σήμερα σε πολλά χωριά τόσο των Αγράφων όσο και των Δήμων Ασπροποτάμου και Απεραντίων. Πολλές ιστορίες διατηρήθηκαν μέσω της προφορικής παράδοσης και είναι ακόμη γνωστές στους παλιότερους, περιμένοντας την επίσημη καταγραφή τους πριν ο νέος τρόπος ζωής τις εξαφανίσει εντελώς

Οι Ευρυτάνες πρέπει να ήταν από τους τελευταίους Έλληνες που εγκατέλειψαν την πίστη στο Δωδεκάθεο και την παγανιστική λατρεία. Η εγγύτητα της περιοχής τόσο με το μαντείο της Δωδώνης που εξακολουθούσε να λειτουργεί μέχρι και το 500 μ.Χ όσο και με τους Δελφούς, οδηγούν με ασφάλεια σε αυτό το συμπέρασμα. Η Ευρυτανία εξ άλλου εξακολουθούσε να υπάγεται στη Ρωμαϊκή δικαιοδοσία πολύ μετά την ίδρυση του Βυζαντινού κράτους, με αποτέλεσμα και την στάση της στην περίοδο της εικονομαχίας όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Πάντως από τη στιγμή που εκχριστιανίσθηκαν και μετά η αφοσίωσή τους στην ορθοδοξία ήταν τέτοια που έφθασε ορισμένες φορές σε ακραίες ενέργεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η σφαγή των απεσταλμένων του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Κοπρώνυμου. ο οποίος για να διαπιστώσει αν το διάταγμα του για την καθαίρεση των εικόνων είχε εφαρμοστεί απέστειλε αντιπροσωπεία για να ελέγξει την εφαρμογή του επί τόπου. Όταν, η αντιπροσωπεία αυτή έφθασε, στους ορεινούς όγκους της νότιας Πίνδου, εκεί όχι μόνο είδαν ότι οι εικόνες δεν είχαν καθαιρεθεί αλλά οι κάτοικοι αυτών των περιοχών, εξαγριωμένοι από τις απειλές τους, τους συνέλαβαν και τους αποκεφάλισαν.

Όταν ο Νικηφόρος Ουρανός νίκησε τον Βούλγαρο Σαμουήλ στον Σπερχειό το 996 μ.Χ, υπολείμματα της στρατιάς τους προσπάθησαν να διαφύγουν ανάμεσα από τα αγραφιώτικα βουνά, χωρίς όμως να το κατορθώσουν, γιατί οι κάτοικοι τη: περιοχής με άγρια επίθεση τους κυριολεκτικά τους αποδεκάτισαν. Λέγεται ότι ελάχιστοι κατόρθωσαν, ανάμεσα από τα πυκνά δάση, να διαφύγουν προς την Θεσσαλία. Από τη μάχη εκείνη έχει απομείνει σήμερα ως απομεινάρι το όνομα του βουνού στο οποίο καταστράφηκαν, η "Βουλγάρα".

Καθώς η ισχύς του Βυζαντίου άρχισε σταδιακά να μειώνεται και η στρατιωτική προστασία των εδαφών του δεν ήταν ιδιαίτερα ενισχυμένη, εξαγριωμένες σλαβικές ορδές άρχισαν τις συχνές καθόδους τους και τις λεηλασίες νοτιότερα. Τους Σλάβους σταμάτησε η Νορμανδική ισχύς που άρχισε να δείχνει έντονα τα σημάδια της γύρω στο 1100. Αυτό βέβαια δεν ωφέλησε ιδιαίτερα τους ντόπιους πληθυσμούς οι οποιοι απλά πέρασαν από τον ένα στον άλλο δυνάστη.

Μετά την κατάλυση του Βυζαντίου από τους Σταυροφόρους το 1204, η αυτοκρατορία διαιρέθηκε σε αυτόνομα δεσποτάτα. Το πιο πιθανό είναι η ευρυτανική περιοχή να εντάχθηκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, χωρίς όμως να έχει - όπως είναι φυσικό - ιδιαίτερη συμμετοχή στην παραγωγή πλούτου ή τη διαμόρφωση πολιτικής την περίοδο αυτή.

Τελευταίος κατακτητής της περιοχής πριν την κατάληψή της από τους Τούρκους ήταν ο Κράλης των Σέρβων Στέφανος Δουσάν που την κατέλαβε το 1340. Τους Σέρβους ακολούθησαν οι Αλβανοί, οι οποίοι ανεξέλεγκτοι λόγω της ανικανότητας της Κωνσταντινούπολης να ελέγξει την πάλαι ποτέ κραταιά αυτοκρατορία μπαινόβγαιναν από τα σύνορα όποτε ήθελαν. Τέλος ακολούθησαν οι Τούρκοι οι οποίοι φαίνεται πως έφτασαν εδώ γύρω στα 1450, περίπου πέντε χρόνια πριν την οριστική κατάληψη της Βασιλεύουσας και την ολοκλρηρωτική κατάρρευση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας

Ενώ λοιπόν όλη η Ευρυτανία κατελήφθη από τους Οθωμανούς, τα Άγραφα εξακολουθούσαν να είναι ελεύθερα. Ο Σουλεϊμάν ο Β', προσπάθησε να τα καθυποτάξει και να τα περάσει στους φορολογικούς καταλόγους χωρίς όμως να το καταφέρει.Αποτέλεσμα της αποτυχίας του αυτής ήταν η συνθήκη του Ταμασίου στις 10 Μαίου 1525 όπου τα Αγραφα κατοχύρωσαν εκ νέου την αυτονομία τους πληρώνοντας μόνο ένα κοινοτικό φόρο.

Έτσι, καθώς η Ιστορία επαναλήφθηκε για τα Άγραφα, χάθηκε στην αχλύ του θρύλου η προέλευση του ονόματός τους. Άλλοι υποστηρίζουν ότι το όνομα το πήραν επί της βασιλείας του Κωνσταντίνου του Κοπρώνυμου, όταν όπως προαναφέρθηκε αποκεφάλισαν τους εκπροσώπους του, εξαγριώνοντας τον αυτοκράτορα και αναγκάζοντάς τον να διαχράψει τις ορεινές αυτές περιοχές από τους χάρτες της αυτοκρατορίας.

Κατ' άλλους ως λόγο κύριος λόγος απόκτησης αυτής της ονομασίας θεωρείται η μη ύπαρξή τους στους τουρκικούς φορολογικούς καταλόγους.

Η φορολογική απαλλαγή των Αγράφων εντούτοις δεν έκανε ευκολότερη τη ζωή τους με αποτέλεσμα ένα μέρος του πληθυσμού τους να οδηγηθεί στη μετανάστευση και την δημιουργία μιας ολόκληρης συνοικίας στο χωριό Δερμιδές της Προύσας